Het eindrapport van Fibre-Optic Monitoring Energiebalans en -prestaties van bodemenergiesystemen (FOME-BES) is beschikbaar. Dit project heeft de meerwaarde aangetoond van DTS-glasvezeltechnologie voor ondergrondse monitoring van warmte-koude opslagsystemen.

Bodemenergie is in Nederland de derde grootste bron van duurzame energie. Het potentieel van bodemenergie is echter nog aanzienlijk groter dan wat op dit moment gerealiseerd wordt en kan bij optimale benutting een CO2-reductie in de gebouwde omgeving van circa 10 procent realiseren.

Het realiseren van een bodemenergiesysteem met warmte- en koudeopslag (WKO) kent verschillende fasen: ontwerp, vergunningaanvraag, realisatie en beheerfase. Elke fase kent zijn specifieke uitdagingen, maar een knelpunt dat in alle fasen speelt is het gebrek aan inzicht in wat zich nu werkelijk in de ondergrond afspeelt: hoe ontwikkelen zich de temperatuurprofielen en de energiebalans in een gebied met een of meer WKO-systemen in de loop van de jaren?

Het onderzoek
Met FOME-BES is onderzoek gedaan naar de mogelijkheden om met DTS-glasvezeltechnologie (‘spatially distributed temperature sensing’) de energiebalans van WKO- en andere bodemenergiesystemen continu en kostenefficiënt te bewaken om optimaal gebruik te maken van het energiepotentieel in de bodem. Het onderzoek heeft de meerwaarde aangetoond van DTS-glasvezeltechnologie (‘distributed temperature sensing’) voor ondergrondse monitoring van WKO-systemen.

Gebleken is dat deze innovatieve technologie bovengronds een betrouwbaar beeld realiseert van de ontwikkeling van warmte- en koudebronnen in de ondergrond, door de seizoenen heen. En daarmee van de mate waarin het bodemenergiepotentieel ter plaatse wordt benut. DTS-monitoring geeft exploitanten de mogelijkheid het functioneren van hun WKO te monitoren en te verbeteren. Ook biedt het gemeenten en provincies de mogelijkheid om kansen voor verdichting op gebiedsniveau te beoordelen en te vergroten.

Het onderzoek is uitgevoerd door een consortium bestaande uit de kennisinstellingen Deltares, Universiteit Utrecht en het Utrecht Sustainability Institute, ingenieursbureau Royal HaskoningDHV, de bedrijven BAM Techniek, Priva, CMS Derks Star Busmann, ASR en Park Strijp Energy en de Gemeente Utrecht.

Lees het eindrapport.

Bij het Nationaal Symposium Gebruikersplatform Bodemenergie op 23 november reikte Jacqueline Cramer de WKO Duurzaamheid Award uit aan Fréderique Houben. Winnares Houben is taakgroephoofd en programmamanager Energie bij Universiteit Utrecht en maakt gebruik van innovatieve projecten zoals FOME-BES. 

Het gebruik van bodemenergie neemt met forse snelheid toe. Gebruikersplatform Bodemenergie organiseerde voor de derde keer het Nationaal Symposium Gebruikersplatform Bodemenergie, een bijeenkomst waarbij het voorraadbeheer van WKO-systemen centraal staan. Een van de hoogtepunten is de uitreking van de WKO Duurzaamheid Award, waarvoor vijf WKO-eindgebruikers genomineerd zijn die uitzonderlijke inspanningen leveren.

De vijf genomineerden zetten zich in voor het stimuleren en promoten van bodemenergie. Jacqueline Cramer, voormalig-minister van VROM, hoogleraar Duurzaam innoveren aan de Universiteit Utrecht en strategisch adviseur bij Utrecht Sustainability Institute, reikte de award uit. Ze benadrukte nog eens hoe belangrijk het is dat we de gezamenlijke ecologische voetafdruk omlaag brengen en dat duurzaam denken een vlucht lijkt te nemen.

Fréderique Houben won de Duurzaamheid Award mede dankzij haar inzet waardoor het bodemenergiesysteem bij Universiteit Utrechts straks een van de grote systemen in Nederland wordt. Als beheerder van de WKO-systemen maakt Houben zich sterk voor het grootschalig verduurzamen van de universiteit. Hierbij maakt ze gebruik bij innovatieve projecten zoals FOME–BES, waarbij diverse kennispartners hun WKO-systemen verbeteren met glasvezelkabels. Bij de bijeenkomst werd het onderdeel glasvezel expliciet benoemd, wat aansluit bij de ambities van het project FOME-BES.

> Lees meer over de WKO Duurzaamheid Award.

> Lees meer over FOME-BES.

Lees de nieuwsbrief van januari 2017 met ontwikkelingen rondom het project FOME-BES.

Er wordt al enige tijd gemeten op alle vijf de onderzoekslocaties: Utrecht Rijnsweerd, stationsgebied Utrecht, Utrecht Science Park, Strijp S Eindhoven en Delft. Van alle locaties is een plattegrond met de meetlocaties beschikbaar en zijn de meest kenmerkende meetresultaten in beeld gebracht. Met deze voorlopige meetresultaten kunnen we al een eerste inschatting maken de meerwaarde van het FOME-BES onderzoek:

• potentie voor optimalisatie bij de bron
• potentie voor het optimaal benutten van het bodemenergiepotentieel
• potentie voor het voorspellen van de regeneratiebehoefte (ten bate van energievoorraadbeheer)
• potentie voor voorspelling onderhoudsbehoefte
• inzicht in bodemsamenstelling en reikwijdte van de bronnen

Bekijk de resultaten.

Het FOME-BES project is met een half jaar verlengd en zal in de zomer van 2017 worden afgerond.

Verslag Symposium Gebruikersplatform Bodemenergie | 24 november 2016

Gedeputeerde Mariëtte Pennarts en wethouder Lot van Hooijdonk ondertekenden op vrijdag 28 oktober de Utrechtse Bodemenergie Agenda. Bodemenergie is duurzaam en vermindert de CO2-uitstoot. Met de samenwerkingsovereenkomst maken gemeente en provincie afspraken over nauwere samenwerking met als doel een betere, efficiëntere benutting van de Utrechtse bodem.

Hoger gebruik van bodemenergie mogelijk
De Utrechtse bodem biedt méér mogelijkheden voor warmte-/koudeopslag  (WKO) in de ondergrond dan tot nu toe wordt gebruikt. Bij WKO wordt water uit de bodem gebruikt om gebouwen te verwarmen of te koelen. Op dit moment wordt lang niet alle WKO-capaciteit benut. De opkomst van warmte-/koudeopslag in de ondergrond vraagt om een efficiënt bodemgebruik. Hoe kunnen we zorgen voor optimale benutting met behoud van de grondwaterkwaliteit? Hiervoor is kennisuitwisseling en samenwerking nodig, wat provincie en gemeente regelen in de nieuwe Bodemenergie Agenda. Dit moet leiden tot een hoger gebruik van bodemenergie, verduurzaming van gebouwen, meer onderzoek naar nieuwe technieken om gebruik te maken van bodemenergie en het op gang brengen van de maatschappelijke discussie hierover.

Kennisdeling en samenwerking
Mariëtte Pennarts, gedeputeerde provincie Utrecht: “Provincie en gemeente gaan hiermee sámen sturen op betere verdeling en benutting van de ondergrond.  Daarbij delen  we nieuwe kennis voor efficiënter en veilig gebruik van de ondergrond, en zorgen we voor betere ontsluiting van informatie. Niet alleen voor de overheden, maar  vooral ook voor de markt.“ Wethouder Lot van Hooijdonk: “Deelname van de gemeente aan een gezamenlijke agenda past in onze ambitie om samen met de stad en partners te werken aan de ontwikkeling van een gezonde, energieneutrale, duurzame stad.”
Gemeente en provincie nodigen partijen uit om samen met bodemenergie aan de slag te gaan: alleen met de inzet van ontwikkelaars, eigenaren en gebruikers van WKO-systemen, kennisinstituten en drinkwaterbedrijf komt de bijdrage van bodemenergie aan de energietransitie goed van de grond.

Nieuwe onderzoeksresultaten
Na de ondertekening presenteerde Jelle Buma van Deltares, kennisinstituut op het gebied van water en ondergrond, de eerste onderzoeksresultaten van het FOME-BES project naar het verbeteren van  de prestaties van WKO-systemen. Uit de eerste metingen blijkt inderdaad dat niet alle WKO-systemen optimaal worden benut. Bekijk de presentatie.

VV+ (UNETO-VNI) | Robert Rijkenberg, Jorik van de Waerdt & Pieter Doornenbal | juli 2016 p. 38-43

VV+ (UNETO-VNI) | Jorik van de Waerdt & Martine van der Woude | maart 2016 p. 48-51

Rectificatie
Referentie afbeelding 2: Doornenbal, P. et al. (2011). Temperatuurmeting laat effecten WKO-systeem zien. Land + water, nr. 8 augustus 2011.

K&S | Paul Smorenburg | februari 2016 p. 14-16